Χάρτης - Μεσόγη (Mesógi)

Η Μεσόγη είναι κοινότητα της επαρχίας Πάφου στην Κύπρο, και εντοπίζεται τρία χιλιόμετρα στα βόρεια της ομώνυμης πρωτεύουσας, στον κύριο δρόμο Πάφου – Πόλεως Χρυσοχούς.

Για την προέλευση του ονόματος υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Ότι προέρχεται από το συγκεκομμένο Μεσαορία (Μεσ-όρη άρα Μεσόη), δηλαδή στο μέσο δυο βουνών ή ότι βρίσκεται στο μέσο δύο άλλων οικισμών (γη στο μέσο άρα Μεσόγη), της Τρεμιθούσας στα δυτικά και του Μέσα Χωριού στα ανατολικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι υπήρξε στο παρελθόν διοικητικό, συγκοινωνιακό και εκπαιδευτικό κέντρο των άλλων δυο. Η έρευνα στους μεσαιωνικούς χάρτες της Κύπρου τείνει να δείξει ότι η Μεσόγη δεν υπήρχε ως οικισμός το Μεσαίωνα. Στη σημερινή περίπου θέση της, όμως, φαίνεται ότι υπήρχαν δύο οικισμοί με το όνομα Curia και Stefano, πιθανώς Άγιος Στέφανος. Πολύ πιθανό οι οικισμοί Curia (τοπωνύμιο Κουρκά) και Stefano να ήσαν φέουδα ή γεωργικοί οικισμοί στην εποχή της Ενετοκρατίας, οι οποίοι για κάποιους λόγους διαλύθηκαν ή καταστράφηκαν και στη θέση τους δημιουργήθηκε λίγο νοτιότερα ο οικισμός της Μεσόγης. Τούτο ενισχύεται και από μια πληροφορία ότι στα χρόνια της Ενετοκρατίας μεταφέρθηκαν Ενετοί της Συρίας στην Πάφο και πολύ πιθανό να ίδρυσαν τον οικισμό Curia. Στη Μεσόγη υπάρχουν οικογένειες με τα προσωνύμια "Φράγκοι" και "Βενετσιάνοι" μέχρι σήμερα.

Την ύπαρξη του χωριού Μεσόγη στα χρόνια της Ενετοκρατίας στοιχειοθετεί Ενετικό ανέκδοτο έγγραφο του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας που βρίσκεται στην κατοχή της ερευνήτριας Νάσας Παταπίου, αναγράφεται ότι σε καταγραφή του πληθυσμού της Κύπρου το 1560 μ. Χ. υπήρχε το χωριό Μessoghi με 18 Φραγκομάτους. Οι Φραγκομάτοι ήταν οι λεγόμενοι απελεύθεροι που σε αντίθεση με τους δουλοπάροικους, είχαν μερικές ελευθερίες και δικαιώματα και σε αντάλλαγμα έπρεπε να υπηρετούν στο στρατό. Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται ότι ο οικισμός Stafani είχε 53 Φραγκομάτους και ο οικισμός Curia 2 Φραγκομάτους.

Είναι γνωστό όμως, και αυτό μαρτυρείται και από συγχωριανούς, ότι στα βόρεια αλλά και στα ανατολικά του χωριού, ιδιαίτερα κοντά σε κοιλάδες των ρυακιών, έχουν κατά καιρούς ανασκαφεί τάφοι διαφόρων προχριστιανικών εποχών που τεκμηριώνουν την ύπαρξη αρχαίων νεκροταφείων, άρα αρχαίων οικισμών. Από τους τάφους αυτούς πολλοί κάτοικοι ανέσυραν αμφορείς, άλλα πήλινα αγγεία, λίθινα εργαλεία και άλλα. Επειδή όμως δεν έγινε συστηματική ανασκαφή από το Τμήμα Αρχαιοτήτων δεν έχουν καταγραφεί επίσημα ως αρχαιολογικοί χώροι. Η περιορισμένη καταγραφή αρχαιολογικών χώρων, εκτός από το τοπωνύμιο Μνήματα στα νότια του χωριού, και η έλλειψη επιστημονικών ανασκαφών δεν μας βοηθούν στην οριοθέτηση της αρχικής χρονολογίας δημιουργίας του οικισμού.Αναφέρεται επίσης η επισήμανση υπογείων κατακομβών της προχριστιανικής περιόδου σε διάφορα σημεία του χωριού.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν οι παλιές εκκλησίες της Παναγίας της Ελεούσας ή Χρυσομεσογιώτισσας που βρίσκεται στο Κάτω Χωριό (πράγμα που βεβαιώνει ότι το παλιό χωριό παλαιά ήταν κτισμένο νοτιότερα – Κάτω Χωριό και τα παρεκκλήσια της Αγίας Ελένης, της Φανερωμένης, της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Επιφανείου στα βόρεια. Πρόσφατα έχει κτισθεί ο επιφανής και μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Βαρνάβα.